مطالعه‌ی آت‌اکولوژی و مولکولی گونه‌های دارویی Ferula assa-foetida و F. gummosa (Apiaceae) در استان خراسان شمالی

شیردل, علی; طهماسبی, ابوالفضل; نصرالهی, فاطمه; محمداسمعیلی, مجید

doi:10.22092/ijrfpbgr.2025.368950.1473

مطالعه‌ی آت‌اکولوژی و مولکولی گونه‌های دارویی Ferula assa-foetida و F. gummosa (Apiaceae) در استان خراسان شمالی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

¹ دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشکده علوم کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران

² عضو هیئت علمی گروه مرتع و آبخیزداری - دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی - دانشگاه گنبدکاووس

³ استادیار، گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه قم، قم، ایران

⁴ دانشیار گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده علوم کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران

10.22092/ijrfpbgr.2025.368950.1473

چکیده

سابقه و هدف:
استفاده از گیاهان دارویی به منزله‌ محصولات فرعی مرتع، در کشور ایران سابقه‌ای طولانی دارد. شناسایی صحیح و تعیین خصوصیات اکولوژیک این گیاهان، لازمه‌ بهره‌برداری اقتصادی از ظرفیت های موجود در عرصه‌ منابع طبیعی است. مطالعه حاضر به‌منظور شناخت خصوصیات بوم‌شناختی و مولکولی گونه‌های باریجه (F. gummosa) و آنغوزه (F. assa-foetida ) شهرستان مانه‌ و سِمِلقان در استان خراسان شمالی انجام گرفت. این گیاهان در مناطق کوهستانی و ییلاقی کشور ایران رشد می‌کنند و گیاهانی چند ساله با ریشه‌های عمیق بوده، وجود این گونه‌ها در حوزه آبخیز به دلیل تثبیت بافت خاک و جلوگیری از شسته شدن بستر خاک که بالطبع از پرشدن سدها از گل و لای آبخیزها جلوگیری می‌کند، از اهمیت بسزایی برخوردار است و مطالعه‌ی ویژگی‌های اکولوژیکی و مولکولی این گونه‌ها به منظور شناخت روش‌های موثر حفاظت و جلوگیری از انقراض آن ضروری به نظر می‌رسد.
مواد و روش‌ها:
این مطالعه از طریق شناسایی مناطق رویشگاهی گونه‌های مورد مطالعه با ثبت موقعیت جغرافیایی محل رویش، ثبت ویژگی‌های رویشی گیاه، اندازه‌گیری و نمونه‌برداری از خاک رویشگاه در عمق 0 تا 30 سانتیمتری انجام پذیرفت. بررسی‌ مشخصات اقلیمی، گیاهان همراه و تجزیه فاکتورهای شیمیایی و فیزیکی خاک این رویشگاه انجام گرفت. نمونه‌های گیاهی جمع‌آوری شده به‌دقت مطالعه و شناسایی و از برگ آن‌ها جهت استخراج DNA با روش کیت استفاده شد. بررسی روابط مولکولی دو گونه F. assa-foetida و F. gummosa مورد مطالعه به همراه 9 گونه دیگر مستخرج از ژن بانک با هدف آنالیز روابط مولکولی از توالی‌های هسته‌ای nrDNA ITS و کلروپلاستیrpl32-trnL(UAG) انجام گرفت.
نتایج:
نتایج اکولوژیک نشان‌ داد که سطح خاک منطقه مورد مطالعه به صورت سنگریزه ای، سنگی و صخره ای است. بافت خاک لومی رسی و لومی شنی با عمق متوسط تا کم و ساختمان بدون زاویه ریز و متوسط با مقاومت متوسط دارند. بررسی بین مقدار pH و EC نمونه های خاک نشان داد که این دو متغیر همبستگی منفی با هم دارند به عبارتی با افزایش مقدار pH خاک مقدار EC خاک کاهش می یابد. دو ویژگی pH و هدایت الکتریکی خاک در 10 نمونه خاک منطقه مورد مطالعه بررسی شد. pH خاک در محدوده نمونه برداری بین 6.6 – 6.9 متغیر است که نشان دهنده اسیدی بودن خاک منطقه است. انحراف استاندارد بین داده‌ها بیان گر این بود که پراکندگی نوع خاک از نظر pH کم است. نتایج حاصل از اندازه گیری EC نشان داد که EC نمونه های خاک بین 1.35- 1.14 میکرو زیمنس بر سانتی متر قرار دارد و پراکندگی داده‌ها کم می‌‌باشد. همچنین مطالعات مولکولی بیانگر این بود که همه 11 گونه‌‌ی مورد بررسی یک گروه تک نیا با حمایت بالاPP =1.00, ML BS =100, MP BS=100) ) را تشکیل می‌دهند.
نتیجه‌گیری کلی:
نتایج این تحقیق نشان‌‌دهنده کارآیی نشانگرهای مولکولی در تعیین قرابت و خویشاوندی تاکسونها در سطح گونه می‌باشد و می‌تواند به‌عنوان ابزار مکمل در شناسایی تاکسونومیک گونه‌های باریجه و آنغوزه استفاده گردد . مطالعه حاضر نشان داد که ترکیب داده‌های ITS و rpl32-trnL(UAG) به همراه تحلیل رویشگاه‌ها، تفاوت‌های بین F. assa-foetida و F. gummosa را آشکار می کند. از اطلاعات بدست‌‌آمده می‌تواند در جهت حفظ و تعادل و بهره برداری پایدار از این گیاهان دارویی با ارزش کمک فراوانی کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات